Καστοριά: Ανοχή στον εργασιακό εκφοβισμό; Ποτέ ξανά!
Η εργασιακή ψυχολογική κακομεταχείριση ή εργασιακός εκφοβισμός (bullying), είναι μια έννοια που γίνεται ευρέως γνωστή και στη χώρα μας τις τελευταίες ημέρες με τις αποκαλύψεις γνωστών ηθοποιών (μέχρι στιγμής) για αντιεπαγγελματική, έως απάνθρωπη, συμπεριφορά συναδέλφων τους.
Κάπως έτσι άρχισαν σιγά σιγά να ανοίγουν εκείνα τα στόματα που μέχρι σήμερα σιωπούσαν, κουβαλούσαν αυτό το αφόρητο βάρος που τους δεν σταματά να τους τρώει την ψυχή. Και πολύ καλά κάνουν, αφού έτσι ίσως απελευθερωθούν.
Γιατί δεν μπορεί να καταλάβει κανείς, εύκολα, πόσο ψυχοφθόρο είναι να βιώνεις καθημερινά, για έναν ολόκληρο χρόνο, ένα λεκτικό καταιγισμό προσβολών και απαξιωτικών χαρακτηρισμών, χωρίς σοβαρό λόγο.
Να προσπαθείς με όλες σου τις δυνάμεις να ανταπεξέλθεις στις απαιτήσεις του εργοδότη σου- οι οποίες τις περισσότερες φορές βγαίνουν από τη φαντασία του, χωρίς να μπορεί ούτε να αντιληφθεί ότι δεν μπορουν να εφαρμοστούν στην πράξη- και να σε αμφισβητεί επιδεικτικά μπροστά σε συναδέλφους.
Να δουλεύεις 60 ώρες την εβδομάδα (αντί για τις νόμιμες 40), για να προσπαθήσεις, μέχρι τέλους, να ανταπεξέλθεις στα ασταμάτητα ζητήματα. Nα πληρώνεσαι με το βασικό μισθό (κι αυτό όταν κι αν μπορεί η επιχείρηση να είναι συνεπής) και να σε ειρωνεύεται- κρίνοντάς σε αναποτελεσματικό κι ανεπαρκή- που 10 η ώρα βράδυ Σαββάτου εσύ βρίσκεσαι ακόμα στο γραφείο κι όχι στον καναπέ σου.
Να μην σε έχει εκπαιδεύσει επαρκώς για τη θέση, να είναι προφανές ότι τα υλικά μέσα που σου παρέχει είναι προβληματικά και χρειάζονται αντικατάσταση, αλλά να βρίσκει πιο εύκολο να κατηγορεί εσένα που π.χ. ο ένας server σβήνει μετά τον άλλο και οι ενημερώσεις φτάνουν με ρυθμούς χελώνας.
Να σου αναθέτει συνεχώς νέες αρμοδιότητες μόνο και μόνο επειδή δεν πείθεται ότι έχεις κάτι να απασχοληθείς όλο το 8ωρο που νομίζει ότι δουλεύεις, ενώ εσύ χτυπάς 12 ωρο σχεδόν καθημερινά, απλά και μόνο επειδή είσαι ανεπανόρθωτα εγωιστής και τελειομανής. Αρμοδιότητες εντελώς άσχετες με το πτυχίο σου, που σε καμία περίπτωση δεν έχεις προσληφθεί γι αυτές, ούτε δήλωσες ποτέ ότι θες να αναλάβεις ή ότι μπορείς να μετατραπείς σε μια στιγμή π.χ. από πληροφορικάριος σε λογιστή.
Να βρίζει, να φωνάζει, να χτυπάει το χέρι στο γραφείο με κρότο, να σου κλείνει το τηλέφωνο στα μούτρα και να σε αποκαλεί διαρκώς με το ταπεινωτικό “ρε κορίτσι μου“. Όμως να μην σε απολύει, προκειμένου να έχει κάποιον να κάνει τον νταή. Να φτάσεις να κοιμάσαι και να ξυπνάς με το ερώτημα: “ρε κορίτσι μου, τι δεν καταλαβαίνεις;”
Να σου προτείνει να ανοίξεις λεξικά για να μάθεις τα ελληνικά από την αρχή, αφού δεν μπορεί να καταλάβει τι του λες όταν μιλάτε. Υπερτονίζοντας σου ότι η ελληνική γλώσσα είναι μια δύσκολη γλώσσα για να μάθουν άνθρωποι που δεν “στροφάρουν” και πολύ, όπως εσύ. Κι όλα αυτά να τα ανέχεσαι από άτομο αντικειμενικά, χωρίς μόρφωση και παιδεία…Να τα ανέχεσαι και να τα υπομένεις γιατί δε θέλεις να γίνεις κακός, κατηγορώντας τον εαυτό σου, ελπίζοντας ότι κάτι θα αλλάξει και θα αναγνωριστεί κάτι καλό σε εσένα, τελικά.
Να σε βάζει να γράφεις στο ημερολόγιο, ανά τέταρτο, τι ακριβώς κάνεις, να καταγράφεις ακόμα και πόσες φορές πήγες τουαλέτα.
Να σε ρωτά ευθαρσώς αν έχεις περίοδο, γιατί σήμερα πήγες 3 φορές στο WC και έχασες χρόνο πληρωμένο. Κι εσύ να μην τολμάς να πεις πως πήγες γιατί δεν άντεχες άλλο την πίεση και έψαχνες ένα μέρος να κρυφτείς για να κλάψεις, να ξεσπάσεις το θυμό σου και την απογοήτευσή σου, για την ανεπάρκεια που σε έπεισε ότι έχεις.
Και δεν μπορούσες να αντιδράσεις τότε αλλιώς, δεν είχες την ωριμότητα αυτή, γιατί ήταν η πρώτη εργασιακή σου εμπειρία. Σε επέλεξε ανάμεσα σε τόσα άτομα σε εκείνη την μαραθώνια συνέντευξη. Οι συγγενείς σου αισθανόντουσαν τόσο περήφανοι για σένα που είχες πλέον δουλειά. Πώς μπορούσες να τους πεις ότι τα παρατάς όλα τόσο γρήγορα, γιατί κάτι δεν αντέχεις άλλο.
Όμως μάθε ότι….
Δεν φορτώνουν όλοι οι εργοδότες -χωρίς λόγο- ευθύνες που δεν πρέπει, σε σένα, γιατί η επιχείρηση δεν πηγαίνει τόσο καλά.
Δεν απαιτούν όλοι οι εργοδότες αμέτρητες- απλήρωτες φυσικά- υπερωρίες γιατί υπάρχουν και άλλα 200 βιογραφικά πίσω από σένα να περιμένουν.
Δεν σου δείχνουν όλοι οι εργοδότες γελοίες “κίτρινες κάρτες” γιατί δεν είσαι χαμογελαστή και χρούμενη, όπως απαιτούν να προσποιείσαι γιατί σου έδωσαν δουλειά.
Δεν απαιτούν όλοι οι εργοδότες να τιμάς την επιχείρηση με τον τρόπο τους και δεν ξεφτυλίζουν τους υπαλλήλους τους με την πρώτη ευκαιρία.
Δε σε βάζουν όλοι οι εργοδότες να συντάσσεις γελοίες αναφορές για συναδέλφους σου με προσωπικά δεδομένα.
Δεν σε απειλούν σχεδόν κάθε μέρα ότι θα σε απολύσουν γιατί είσαι ηλίθια, αλλά δεν το κάνουν τελικά ποτέ, μήπως και σε λυτρώσουν μια ώρα νωρίτερα.
Δεν σε αφήνουν όλοι οι εργοδότες να εργάζεσαι στους 11 βαθμούς το Χειμώνα, κρατώντας τις συσκευές θέρμανσης για τα γραφεία τους, κοροϊδεύοντας το κρύωμά σου.
Δεν σε ξυπνάνε όλοι οι εργοδότες στις 5 το πρωί για να κάνεις τη δουλειά τους, ούτε σου αναθέτουν μεταμεσονύχτιες εργασίες, όπως επίσης και δεν σε καλούν για να σε επιπλήξουν στις ολιγοήμερες διακοπές που σου δόθηκαν κι αυτές χαριστικά, ενώ δεν τις άξιζες.
Δεν ξεχνάνε όλοι να σου πουν ένα ευχαριστώ ή να αναγνωρίσουν κάτι καλό στη δουλειά σου.
Όταν όμως γυρίσει ο εργοδότης σου και σε παρομοιάσει με μια παλινδρομική κίνηση του χεριού του που θα έκανε στο γήπεδο ή στην τσιπουροκατάνυξη με τους κολλητούς του, δε θα σου επιτρέψεις να έχεις καμία άλλη επικοινωνία με αυτό τον “άνθρωπο”.
Τότε θα φύγεις με το κεφάλι ψηλά και δε θα κοιτάξεις πίσω σου, θα προσπαθήσεις να καταλάβεις ότι κάτι προβληματικό υπάρχει εκεί μέσα και σίγουρα δεν είσαι εσύ αυτό.
Στην αρχή θα απογοητευτείς, θα νιώσεις ανεπαρκής, θα αισθανθείς την ανεργία να σε πνίγει, θα θέλεις χρόνο να επανέλθεις, να τα βρεις με τον εαυτό σου και να πιστέψεις ξανά στις δυνάμεις σου και στα πτυχία σου.
Ίσως το συνειδητοποιήσεις αργότερα, όταν βρεις μια υγιή επαγγελματική συμπεριφορά, όταν ωριμάσεις σαν άνθρωπος κι εκείνος ο μικροκαμωμένος τραμπούκος της πρώτης σου εργασιακής εμπειρίας μετά τα δυνατά χαστούκια που πήρε από την επαγγελματική του ζωή, σου βγάζει πλέον το συναίσθημα του οίκτου.
Τώρα τον καταλαβαίνεις ίσως/κάπως…δεν ήσουν “εσύ” το πρόβλημά του, αλλά το ότι ερχόταν κάθε μέρα αντιμέτωπος με εαυτό του, έτσι θα έπρεπε πάντα να βρίσκει υπομονετικά “θύματα” γύρω του για να προβάλλει σε εκείνους την ανεπάρκειά του…
Αφιερωμένο αυτό το κείμενο – χωρίς λεξικά και άλλα βοηθήματα- σε όποιον μπορεί να καταλάβει ότι δε μιλάμε όλοι την ίδια γλώσσα και σε εκείνους που υποτιμούν τον εαυτό τους και τις δυνάμεις τους για να διατηρήσουν μια δουλειά που τους κάνει δυστυχισμένους και σε καμία περίπτωση δεν τους αξίζει.
G.K.
Χρήσιμες πληροφορίες για το εργασιακό εκφοβισμό:
Πώς εκφράζεται το εργασιακό Bullying (πηγη: psychologos-mariakoraka.gr)
Πιστό στα πρότυπα του εκφοβισμού και το εργασιακό bullying μπορεί να περιέχει όλες τις μορφές βίας (λεκτική, σωματική, ψυχολογική) και μπορεί να εκφραστεί – μεταξύ άλλων – με τις εξής μορφές:
• Συχνές εχθρικές παρατηρήσεις.
• Υποτιμητικό ύφος του «νταή» απέναντι στο θύμα.
• Πείραγμα των προσωπικών αντικειμένων του θύματος.
• Φωνές, ύβρεις, απειλές και προσβολές.
• Συνεχής κριτική και απουσία επιβράβευσης.
• Κακεντρεχές κουτσομπολιό και υπονόμευση της εικόνας του θύματος στους υπόλοιπους συναδέλφους.
• Σαμποτάζ της δουλειάς του θύματος (ο «νταής» μπορεί π.χ. να οικειοποιείται τη δουλειά του θύματος, να τον αποσπά κατά την περαίωσή της ακόμα και να την καταστρέφει ή να του δίνει λάθος στοιχεία για να τον εκθέσει στους ανωτέρους τους κ.λπ.).
• Εξαναγκασμός του θύματος σε απομόνωση (να μην το καλούν π.χ. μαζί τους στο διάλειμμα για φαγητό ή σε εξόδους εκτός γραφείου κ.λπ.).
Οι δημοφιλέστερες πρακτικές
Σύμφωνα με έρευνα του Workplace Bullying Institute, οι τακτικές που ακολουθούν συνήθως οι θύτες είναι οι παρακάτω:
71% κατηγορούν άδικα κάποιον για λάθη που δεν έχει κάνει.
68% κοιτάζουν επίμονα ή απειλητικά το θύμα.
64% κάνουν υποτιμητικά σχόλια για το θύμα, τις απόψεις, την εργασία του κ.λπ. παρουσία τρίτων.
61% δημιουργούν αυτοσχέδιους κανόνες που αναγκάζουν το θύμα να ακολουθήσει ενώ οι ίδιοι δεν το κάνουν ποτέ.
58% αγνοούν επιδεικτικά την αντικειμενικά καλή εργασιακή απόδοση του θύματος (π.χ. δεν του το αναγνωρίζουν μπροστά σε άλλους ενώ οι άλλοι μπορεί να έχουν εκφραστεί ανοιχτά με θετικό τρόπο).
57% ασκούν αυστηρή κριτική διαφωνώντας με το θύμα ως προς το ποιος είναι κάθε φορά ο στόχος που πρέπει να επιτύχουν.
56% υποκινούν και εξαπλώνουν δυσφημίσεις και κουτσομπολιά για το θύμα.
55% παρακινούν και άλλους να υιοθετούν παρόμοια στάση με τη δική τους απέναντι στο στόχο.
54% ωθούν το θύμα σε κοινωνική ή φυσική απομόνωση (να δουλεύει π.χ. μόνος του σε ένα σκοτεινό γραφείο).
53% προσβάλλουν και ευτελίζουν το θύμα μπροστά σε τρίτους με φωνές και άλλους μη διακριτικούς τρόπους.
47% οικειοποιούνται τη δουλειά του θύματος και τα εύσημα που του αναλογούν.
46% συμβάλλουν στη λανθασμένη αξιολόγηση του θύματος διαδίδοντας ψέματα.
45% καταφέρονται ενάντια στο θύμα χρησιμοποιώντας προσωπικά στοιχεία που έρχονται εις γνώσιν τους (π.χ. για τον σύντροφό του, την οικογένειά του κ.λπ.).
45% τιμωρούν το θύμα αν εκφράσει σχετικά παράπονα στους ανωτέρους του.
44% εμπαίζουν το θύμα για το φύλο, τη φυλή ή κάποιο άλλο διακριτό χαρακτηριστικό του (ψεύδισμα, σωματική δυσμορφία κ.λπ.)
44% «φορτώνουν» το θύμα με «αγγαρείες» για να το εκδικηθούν ή με υπερβολικές απαιτήσεις (πολλαπλά καθήκοντα, ασφυκτικές διορίες κ.ά.).
43% προσελκύουν και άλλους στο γαϊτανάκι του εκφοβισμού δημιουργώντας ένα ενιαίο μέτωπο απέναντι στο θύμα που κάνει τη ζωή του στη δουλειά ακόμα πιο δύσκολη.
Το προφίλ του θύτη…
• Ο θύτης δε χρειάζεται κάποιον λόγο για να επιτεθεί στο στόχο του. Τα κριτήρια επιλογής του δεν έχουν να κάνουν με τυχόν προηγούμενες διαφορές τους καθώς θύμα του μπορεί να πέσει κάποιος πιο αδύναμος σα χαρακτήρας, η «ο καινούργιος» ή ακόμα και κάποιος που είναι πολύ καλός στη δουλειά του, πράγμα που μπορεί να προκαλεί τον φθόνο του κ.λπ.
• Προκειμένου να επιβληθεί στο θύμα του μπορεί να εκμεταλλεύεται τη θέση του, την επιρροή που ίσως έχει στους υπόλοιπους εργαζόμενους (είτε λόγω θέσης είτε λόγω της μακροχρόνιας γνωριμίας τους είτε επειδή είναι «γοητευτικός» ως χαρακτήρας κ.ο.κ.) τους οποίους μπορεί επίσης να βάλει στο παιχνίδι του εκφοβισμού.
• Όπως έχει φανεί, αρκετοί από τους θύτες αναζητούν πάντα έναν στόχο σε οποιοδήποτε εργασιακό περιβάλλον και αν ενταχθούν καθώς με αυτόν τον τρόπο θεωρούν πώς εδραιώνουν τη θέση τους σε αυτό.
• Πολλές φορές, ο τρόπος με τον οποίο ασκούν τον εκφοβισμό δεν γίνεται με φανερό τρόπο που θα μπορούσε να προκαλέσει την αγανάκτηση των άλλων αλλά υπόγεια και συστηματικά (π.χ. μπορεί επί της ουσίας να ειρωνεύεται το θύμα ενώ του μιλάει τυπικά ευγενικά).
• Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η άποψη κάποιων ψυχολόγων που έχουν ασχοληθεί εκτεταμένα με το θέμα οι οποίοι συνδέουν την άσκηση τακτικών εκφοβισμού με κάποιες διαταραχές προσωπικότητας. Π.χ. ο Tim Field, συγγραφέας του Bully in Sight υποστηρίζει πώς συχνά οι εργοδότες και οι προϊστάμενοι που φέρονται με αυτόν τον τρόπο μπορεί επίσης να παρουσιάζουν Αντικοινωνική, Ναρκισσιστική καθώς και Ψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας.
Οι άνθρωποι που έχουν κάτι από τα παραπάνω χαρακτηρίζονται από έλλειψη ενσυναίσθησης και ενοχής ενώ δε δείχνουν ούτε μεταμέλεια για τις πράξεις τους.
…και το προφίλ του θύματος
• Στόχοι των εργασιακών «νταήδων» είναι πιο πιθανό να γίνουν οι νεοπροσληφθέντες συνάδελφοί τους, οι γυναίκες (σύμφωνα με έρευνα που έγινε από το Workplace Bullying Institute στις ΗΠΑ το 2010 62% των θυτών είναι άντρες ενώ το 58% των θυμάτων γυναίκες ωστόσο από στοιχεία του ίδιου φορέα προκύπτει πώς οι γυναίκες θύτες στρέφουν τα βέλη τους σε γυναίκες σε διπλάσιο ποσοστό απ’ ό,τι οι άντρες) καθώς και τα άτομα με σωματικές δυσμορφίες ακόμα και ήπιες, τα άτομα που έχουν κάποιο εμφανές χαρακτηριστικό όπως χαμηλό ύψος, «περίεργη» προφορά κ.λπ., μετανάστες και γενικά άτομα που δε δείχνουν δυναμικά ή με μηδενική προφανή διάθεση να αντιδράσουν.
• Ωστόσο, θύματα συχνά πέφτουν και τα άτομα που είναι καλύτερα στη δουλειά τους σε σχέση με τους θύτες και που μπορεί να μη διαθέτουν κάποιο από τα παραπάνω «κριτήρια».
• Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι ακόμα και τα ίδια τα θύματα αργούν να δεχτούν αυτό που συμβαίνει ή εθελοτυφλούν αέναα επειδή θεωρούν ότι είναι φυσιολογικό οι ανώτεροί τους να φέρονται έτσι κάνοντάς τους «καψόνια», από φόβο μήπως χάσουν τη δουλειά τους, επειδή ντρέπονται γι’ αυτό που τους συμβαίνει κ.λπ. Έχει φανεί ότι τουλάχιστον 40% των εργαζομένων δεν αναφέρουν τα περιστατικά εκφοβισμού που έχουν βιώσει ως θύματα στους ανωτέρους τους ή σε κάποιον άλλον αρμόδιο.
Σοβαρές οι συνέπειες
Τα άτομα που πέφτουν θύματα bullying στο εργασιακό τους περιβάλλον έρχονται αντιμέτωπα εκτός από τον βασανιστή τους και με πολλαπλές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική τους υγεία, πολλές από τις οποίες μπορούν να τους ταλανίζουν για πολύ καιρό – εντός και εκτός δουλειάς – ακόμα και αν η περιπέτειά τους έχει παρέλθει. Μερικές από αυτές είναι:
• Υπερβολικό άγχος που οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα στον χώρο της δουλειάς τους όπως άρνηση να προσέλθουν στην εργασία τους, αδυναμία συγκέντρωσης και μειωμένη αποδοτικότητα. Επιπλέον, μελέτη του Πανεπιστημίου Manitoba στον Καναδά, δείχνει πώς το bullying έχει σοβαρότερες επιπτώσεις από τη σεξουαλική παρενόχληση στη δουλειά καθώς προκαλεί μεγαλύτερο εργασιακό στρες, υψηλότερα επίπεδα άγχους και λιγότερη επαγγελματική αφοσίωση.
• Καταθλιπτικά συμπτώματα, διαταραχή πανικού, συναισθηματική ανασφάλεια, μετατραυματικό στρες, διαταραχές ύπνου, απώλεια όρεξης κ.ά.
• Σωματικά προβλήματα που σχετίζονται με τα υψηλά επίπεδα στρες όπως αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό, γαστρεντερικές παθήσεις, έντονους πονοκεφάλους κ.λπ. Σύμφωνα με την έρευνα WBI-Zogby Survey που έγινε το 2007, 45% των στόχων παρουσιάζουν προβλήματα υγείας που σχετίζονται με το στρες που βιώνουν εξαιτίας αυτής της κατάστασης, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα κ.ά.
Αξίζει να σημειωθεί πώς παρόμοιες εκδηλώσεις μπορεί να παρουσιάζουν και άλλα άτομα που εργάζονται στον ίδιο χώρο παρότι δεν υφίστανται οι ίδιοι το bullying αλλά δεν κάνουν και κάτι για να το σταματήσουν, γεγονός που φανερώνει πώς αυτού του είδους η συμπεριφορά είναι τοξική για όλους όσους τη βιώνουν είτε ως μάρτυρες και φυσικά ακόμα περισσότερο ως θύματα.
Όταν το bullying μεταφέρεται από τη δουλειά στο σπίτι
Από θύματα, θύτες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα ευρήματα του Workplace Bullying Institute το οποίο συνδέει το bullying στο χώρο της δουλειάς με την ενδοοικογενειακή βία. Σύμφωνα με στοιχεία που έχουν συλλέξει, φαίνεται πώς τα άτομα που υφίστανται τέτοιου είδους κακομεταχείριση στην εργασία τους μπορεί να ξεσπάνε στο άμεσο περιβάλλον τους επίσης με βίαιο τρόπο διαιωνίζοντας το πρότυπο που θέλει το θύμα να γίνεται θύτης όταν του δίνεται η ευκαιρία.
Ο εργασιακός εκφοβισμός φαίνεται πώς έχει ούτως ή άλλως συνέπειες στην οικογένεια του στόχου αφού το πρόβλημα μπορεί να μεταφερθεί στο σπίτι καθώς το άτομο επηρεάζεται άμεσα σωματικά και ψυχολογικά, γεγονός που εξακολουθεί να ισχύει και εκτός δουλειάς και άρα να επηρεάζει και τους γύρω του που καλούνται να μοιραστούν το δυσβάσταχτο βάρος. Επίσης, κάποιες φορές το εργασιακό bullying αναδεικνύει άλλα προβλήματα που μπορεί να υπάρχουν στο σπίτι του θύματος, όπως η αδιαφορία από μέρους του συντρόφου, η έλλειψη υποστηρικτηκότητας, η πεποίθηση πώς το θύμα φταίει γιατί «μια ζωή ήταν θύμα» κ.λπ.
Όμως τα πράγματα, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να εξελιχθούν ακόμα χειρότερα καθώς η βία που συσσωρεύει και ενσωματώνει ο στόχος διαβρώνει σταδιακά τις άμυνές του και τον σπρώχνει στην άσκηση βίας ως διέξοδο αλλά προς κάποιον που επίσης δε φταίει εν προκειμένω. Η ενδοοικογενειακή βία μπορεί επίσης να εκφραστεί λεκτικά ή και σωματικά και αν δεν ελεγχθεί έγκαιρα είναι δυνατό να κλιμακωθεί.
